ဧရာ၀တီျမစ္၀ကၽြန္းေပၚ ေဒသ အတြက္ သဘာ၀ေဘး အႏၱရာယ္ တစံုတရာ က်ေရာက္လာရင္ ဆံုးရံႈးနစ္နာ ႏိုင္ေခ်ဟာ သိပ္ကို ျမင့္မားတာမို႔ အားနဲခ်က္ေတြ ရွိေနတဲ့ ဒီေဒသမွာ ေနာက္ထပ္ နာဂစ္လို အျဖစ္မ်ိဳး မႀကံဳရေအာင္ ျပဳျပင္ဖို႔ အတြက္ လုိအပ္တာေတြကို အဲဒီအခ်ိန္က မိုးေလ၀ႆနဲ႔ ဇလေဗဒဌာနမွာ ညႊန္ၾကားေရးမႈးခ်ဳပ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့တဲ့ ေဒါက္တာဦးထြန္းလြင္က ေျပာျပေပးမွာပါ။
ဒီျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသမွာ အားနဲခ်က္ ၁၀ခ်က္ရွိတယ္။ vulnerability ဟာ ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသမွာ ျမင့္မားေနတယ္။ ၁၀ခ်က္လံုး ေလ်ာ့ေအာင္ လုပ္ႏိုင္သလားဆိုရင္ ရုိးရိုးသားသားေျဖရရင္ေတာ့ မရပါဘူး။
ကၽြန္ေတာ့္ အျမင္မွာ ၃ခ်က္ေလာက္က မရပါဘူး။
ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသဟာ ေျမနိမ့္ျဖစ္ေနတယ္။ ဒါကိုလုပ္လို႔ မရပါဘူး။
ေနာက္ ျမစ္လက္တက္ေတြ ေပါ ေနတယ္။ ဒါလည္း လုပ္လုိ႔ မရပါဘူး။
ေနာက္ တခါ ကမ္းရိုးတန္း ေရတိမ္တယ္၊ ဒီေရ အတက္အက် ရွိတယ္။ ဒါလည္း လုပ္လို႔ မရပါဘူး။ ဒီ၃ခ်က္ကေတာ့ လုပ္လို႔ မရဘူးလို႔ပဲ သတ္မွတ္ရမွာပါ့။
ဒါေပမယ့္ ေနာင္ သိပံၸပညာေတြ တအား တိုးတက္လာလို႔ လုပ္ႏိုင္ရင္ေတာ့ တက႑ေပါ့ အခုေတာ့ မလြယ္ပါဘူး။
ေနာက္ သဘာ၀ အႏၱရာယ္ ျပတဲ့ ေျမပံုတို႔၊ ေနာက္ အႏၱရာယ္ ေဘးသင့္မႈေၾကာင္း ဆံုးရံႈးႏိုင္တဲ့ အေျခေနျပတဲ့ ေျမပံုတို႔ risk and hazard map ဒါေတြကလည္း လုပ္လို႔ ရပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာမွာလည္း ဒါကို လုပ္ၾကပါတယ္။
ေနာက္ၿပီး မုန္တိုင္းသဘာ၀ မုန္တိုင္း ဒီေရ အသိပညာ၊ ဒါလုပ္လို႔ ရပါတယ္။ အခုလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ လုပ္ေနပါတယ္။ သင္တန္းေတြ ေပးတယ္။ ေဟာေျပာပြဲေတြ လုပ္တယ္။ ဒါေတြက awareness ေတြ ျဖစ္ေအာင္ လုပ္လို႔ ရပါတယ္။ ေနာက္ လမ္းပမ္း ဆက္သြယ္မႈ။ ဒါလုပ္လို႔ ရပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္က ရြာခ်င္းဆက္ လမ္းေတြ လုပ္ေနတယ္။ တာေတြ ေဆာက္တယ္။ ကားလမ္းေတြ ေဖါက္တယ္ လုပ္တာလည္း နာက္ပိုင္းမွာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေတြ႔ရပါတယ္။
ေနာက္ ဒီေရေတာေတြ။ အဲဒါက အကုန္ေပါင္းလုပ္မွ ရမယ္။ ဒီေရေတာ အပင္ေတြကို စီမံခ်က္ေတြ ခ်ၿပီး စိုက္ၾကရမယ္။ ေဒသခံေတြက ဒါေတြကို မခုတ္ရဘူး ဆိုတဲ့ အသိေတြ ပ်ံ႔ပြါးေအာင္ လုပ္ရမယ္။ ဒါကၽြန္ေတာ္တို႔ လုပ္လို႔ ရပါတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ျပည္သူလူထုနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ သူၾကားမွာ ကြာဟေနတဲ့ နားလည္မႈကေလးေတြကိုလည္း အားလံုးေသာ သင္တန္းေတြ၊ ေဟာေျပာခ်က္ေတြ ေရဒီယိုေတြ မီဒီယာ ေတြကို ကၽြန္ေတာ္ တို႔ ပ်ံ႔ပြါးေအာင္ လုပ္ၿပီးေတာ့ ျပဳျပင္လို႔ ရပါတယ္။
သဘာ၀ ေဘးအႏၱရာယ္ က်ေရာက္ႏို္င္ေခ် ျမင့္မားတဲ့ ဧရာ၀တီျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသမွာ လုပ္သင့္ လုပ္ထုိက္တဲ့ ျပဳျပင္မႈေတြ လုပ္ထားဖို႔နဲ႔ တကယ္လို႔ မလႊဲမေရွာင္သာ သဘာ၀ေဘး အႏၱရာယ္ေတြ ႀကံဳလာခဲ့ရင္ ေတြ႔ရမယ့္ ဆံုးရံႈး နစ္နာမႈ ေတြ ကိုေရာ ေလွ်ာ့ပါးေအာင္ လုပ္ႏုိင္ပါသလား။
သဘာ၀ေဘးအႏၱရာယ္ disasters ကို ေလ်ာ့ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဘာလို႔လည္း ဆိုေတာ့ သူက သဘာ၀ အရ ျဖစ္တာပါ။ ဒါေပမယ့္လို႔ ဒီျဖစ္လာတဲ့ disasters ေၾကာင့္ ႀကံဳေတြ႔ႏိုင္တဲ့ risk လို႔ေခၚတဲ့ ဆံုးရံႈးနစ္နာ ႏိုင္ေခ်ကိုေတာ့ ေလ်ာ့ေအာင္ လုပ္လို႔ ရပါတယ္။ ႏိုင္ငံ တကာမွာ ေပါ့ေလ။
DRR Disaster Risk Reduction ဒီ သဘာ၀ မုန္တိုင္းပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေရႀကီးတာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေျမငလ်င္ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ေပါ့၊ သဘာ၀ ေဘးအႏၱရာယ္ တခုခု က်ေရာက္လုိ႔ ရွိရင္ အဲဒီ သဘာ၀ ေဘးေၾကာင့္ ပ်က္စီးဆံုးရံႈးႏိုင္မႈ အလားအလာ ေလ်ာ့ပါးေရး အတြက္ benchmark အေျခခံ သတ္မွတ္ခ်က္ ၈ခုရွိတယ္။
အၾကမ္းဖ်င္းေျပာရရင္ သဘာ၀ေဘးကေန ျပန္လည္ ထူေထာင္ ႏုိင္မႈ recovery၊
ေနာက္ အေရးေပၚ တုန္႔ျပန္ႏုိင္ေရးနဲ႔ ကယ္ဆယ္ေရး rehabilitation ေပါ့၊
ေနာက္ႀကိဳတင္ သတိေပးေရး early warning
ေနာက္ သဘာ၀ေဘးအႏၱရာယ္ ဆိုင္ရာအသိနဲ႔ လူထုပညာေရး risk knowledge နဲ႔
public education ေပါ့။
ေနာက္ ေျမယာ အသံုးခ်ေရးနဲ႔ အေဆာက္အဦးဆိုင္ရာ ဒီဇိုင္း land use and design နဲ႔ ေနာက္ သဘာ၀အရင္းအျမစ္ေတြ natural resources ေနာက္ၿပီးေတာ့ လူမႈ စီးပြါးေရးနဲ႔ အသက္ေမြး ၀မ္းေက်ာင္း livelyhood ေနာက္ဆံုးတခုကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစံနစ္ government အားလံုး ၈ခု ရွိပါတယ္။
နာဂစ္ဒဏ္ခံခဲ့ရတာ ၄ႏွစ္ရွိခဲ့တဲ့ အခါမွာ ေလးႏွစ္အတြင္းေတြ႔ရတဲ့ အေျပာင္းအလဲေတြ၊ အရင္တုန္းက အေျခေန ေနာက္ အခုေနာက္ပိုင္းမွာ ဘာေတြ လုပ္ထားၿပီးၿပီဆိုတာနဲ႔ ေနာင္ ဘာေတြ ဆက္လုပ္ဖို႔ လိုမယ္ ဆိုတာေတြကို ေျပာျပေပးပါ ဆရာ
နာဂစ္ျဖစ္တဲ့အခါမွာ ျဖစ္ၿပီးၿပီးခ်င္းမွာပဲ နာဂစ္ သင့္တဲ့ေဒသ၊ အဓိကကေတာ့ ဧရာ၀တီ ရန္ကုန္ ေဒသေတြကို သြားၿပီးေတာ့ ဒီေလာက္ ထိခိုက္ပ်က္စီးမႈ ျမင့္မားရတာ ဘာေတြအားနဲ လို႔လည္း ဆိုတဲ့ဟာကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ကြင္းဆင္းၿပီးေတာ့ အဖြဲ႔ေလးငါးဖြဲ႔နဲ႔ သြားၿပီးေလ့လာပါတယ္။
အမွတ္ေပး စံနစ္နဲ႔ ေလ့လာၾကည့္တဲ့ အခါမွာ ဒီ၈ခုထဲမွာ ႏိုင္ငံတကာ သတ္မွတ္ထားတဲ့ စံအမွတ္ကို ျပည့္မီတာ တခုပဲ ရွိပါတယ္။ က်န္တဲ့ ၇ခုလံုးက မျပည့္မီပါဘူး။
ျပည့္မီတဲ့ တခုက early warning လို႔ေခၚတဲ့ ႀကိဳတင္ သတိေပးတဲ့ လုပ္ငန္းတခုသာလွ်င္ စံခ်ိန္မီေအာင္ လုပ္ႏုိင္ခဲ့တယ္ ဆိုတဲ့ အေျဖထြက္ပါတယ္။ က်န္တဲ့ ၇ခုက တခုမွ ေအာင္မွတ္ မရခဲ့ပါဘူး။
အဲဒီထဲမွာ အဆိုးဆံုး ၃ခု ေတြ႔ရပါတယ္။ အဲဒါေတြက disaster recovery သဘာ၀ေဘး အႏၱရာယ္ေတြကေန ျပန္လည္ထူေထာင္ေရး လုပ္ငန္းေတြ risk knowledge သဘာ၀ေဘးနဲ႔ ပါတ္သက္တဲ့ အသိေတြ ေနာက္ natural resources လို႔ေခၚတဲ့ ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသရဲ့ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္ေတြ ဥပမာအားျဖင့္ ေျမနိမ့္ေတြျဖစ္ေနတယ္၊ ေတာင္ကုန္းေတြ မရွိဘူး။ ျမစ္ေခ်ာင္းေတြ ေပါတယ္ ဆိုတဲ့ resources ေတြနဲ႔ ပါတ္သက္တဲ့ အခ်က္ ၃ခ်က္ဟာ ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသမွာ အဆိုးဆံုး အေနထားကို ေတြ႔ရပါတယ္။
အခု နာဂစ္ၿပီးတဲ့ေနာက္ ၄ႏွစ္ေျမာက္ ေရာက္တဲ့ အခ်ိန္မွာ တခ်ိိဳ႔အရာေတြကို အတိုင္းအတာ တခုအထိ မလုပ္ႏုိင္ခဲ့တာ ေတြ႔ပါတယ္။ အခ်ိဳ႔အရာမ်ားေတာ့ ဆက္ၿပီး အားနဲေနဆဲျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ recovery ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေတာ္ေတာ္ေလး လုပ္လာႏုိင္ပါတယ္။
risk knowledge လို႔ေခၚတဲ့ လူထုအသိပညာေပး လုပ္ငန္းေတြ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေတာ္ေတာ္ေလး လုပ္လာႏိုင္ပါတယ္။ early warning ကေတာ့ အခုေနာက္ပိုင္း ပိုၿပီးေတာ့လည္း လုပ္လာႏိုင္ပါတယ္။
ဒီအပိုင္းေတြမွာ ျပႆနာ သိပ္မရွိပါဘူး။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စံနစ္ ေပါ့ လူထုနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ သူေတြနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္မိတဲ့ လုပ္ငန္းေတြ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ အပိုင္းေတြ သဘာ၀ ေဘးအႏၱရာယ္ ကာကြယ္ေစာင့္ ေရွာက္ေရး plan အစီအစဥ္ ဆြဲတာေတြ စသျဖင့္ လုပ္ေနတဲ့ အတြက္ အေတာ္မ်ားမ်ား ကေတာ့ အတိုင္းအတာ တခုအထိေတာ့ တုိးတက္မႈ ရွိခဲ့တယ္။
ဒါေပမယ့္လို႔ ကၽြန္ေတာ္ သိရသေလာက္ေတာ့ ဒီကေန႔ အခ်ိန္အထိ map ေတြဆိုတာေတာ့ မလုပ္ရေသးဘူးလို႔ သိရပါတယ္။ risk map မသိေသးဘူး။ hazard map ေတြ မဆြဲႏိုင္ေသးပါဘူး။ ဒီ shelter တို႔ဘာတို႔ ေဆာက္ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္လည္း ၿပီးပါၿပီ။ ဒါေတာ္ေတာ္လည္း ၀မ္းသာစရာပါ။ နာဂစ္တုန္းက တလံုးမွ မရွိဘူး။
အခုဆိုရင္ အတိုင္းအတာ တခုအထိ ရွိၿပီ အေရအတြက္ အတိအက် မသိေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ္ ညႊန္ၾကားေရးမႈးခ်ဳပ္လုပ္ေနတုန္းက ၁၈လံုးလို႔ သိရပါတယ္။ ဒီေတာ့ အၾကမ္းဖ်င္း အားျဖင့္ ၁၈လံုး အလံုး ၂၀ေက်ာ္ ေဆာက္လုပ္ၿပီးၿပီ ဆိုေတာ့ ဒါဟာ ၀မ္းသာစရာပါ။
ဒါေပမယ့္ ပြင့္ပြင့္ လင္းလင္း ေျပာရရင္ေတာ့ အဲဒီ အတိုင္းအတာဟာ မလံုေလာက္ ပါဘူး။ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား လုပ္ဖို႔ လိုပါေသးတယ္။
ဥပမာအျဖစ္ ေျပာရလို႔ ရွိရင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အိမ္နီးခ်င္း ႏိုင္ငံ ဘန္ဂလာဒက္ရွ္မွာ ေဆာက္ထားတဲ့ အေရအတြက္ဟာ သံုးေထာင္ ရွိပါတယ္။
အဲဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အမ်ားႀကီး လုပ္ဖို႔ လိုေသးတယ္။ အရွိန္ အဟုန္ေလ်ာ့မသြား သင့္ပါဘူး။ အခု ေနာက္ပိုင္း မွာ မုန္တိုင္း သင့္ခဲ့တဲ့ ေဒသေတြကို ကၽြန္ေတာ္ ေရာက္သြားတဲ့ အခ်ိန္မွာ ျဖစ္ခါစက ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား လုပ္ၾကေပမယ့္ အခုေနာက္ပိုင္းေတာ့ အရွိန္နဲေနေသးတာကို ေတြ႔ရတဲ့ အတြက္ တုိးတက္မႈ အတုိင္းအတာ တခုထိ ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္လို႔ လုပ္ရန္ လိုပါေသးတယ္လို႔ပဲ ေျပာလိုပါတယ္ခင္ဗ်။
ေဒါက္တာဦးထြန္းလြင္ပါ။
ခင္မ်ိဳးသက္
VOA
စေန, 12 ေမ 2012
http://www.voanews.com/burmese/news/science-technology/SciTech_Nagis_Analysis_Part2_05-11-12MT-151262295.html
